Η Αυτοδιοίκηση και το κράτος το 21
ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ
Η καταγωγή του θεσμού
Οι κοινότητες υπήρξαν η βασική μορφή οργάνωσης των Ελλήνων κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.
Το ζήτημα της καταγωγής των ελληνικών κοινοτήτων κατά τη χρονική περίοδο της Τουρκοκρατίας στον Ελλαδικό χώρο αποτελεί σημαντικό ιστορικό πρόβλημα, αφού οι απόψεις των ιστορικών διίστανται.
Άλλοι ιστορικοί, όπως ο Κ. Παπαρηγόπουλος και ο Απ. Βακαλόπουλος, υποστηρίζουν ότι έχουν βαθιές ρίζες στις παραδόσεις του ελληνικού λαού, αφού δεν έπαψαν να υπάρχουν από τα αρχαία χρόνια έως τη βυζαντινή εποχή, προσαρμοσμένες κάθε φορά στις νέες ανάγκες.
Άλλοι, όπως ο Ν. Μοσχοβάκης, υποστηρίζουν ότι έχουν καταγωγή από τη βυζαντινή εποχή και άλλοι, όπως ο D. Urquhart, o Φίνλευ και ο Ζακυθηνός, ότι ήταν γέννημα της ανάγκης των συνθηκών εκείνης της εποχής και αποτέλεσμα της «ραστώνης και της διοικητικής ανεπάρκειας του κατακτητού» (Ζακυθηνός)[1].
Μουσουλμανικές κοινότητες
Το κοινοτικό σύστημα δεν ήταν άγνωστο στον Οθωμανό κατακτητή. Οι Οθωμανοί είχαν αναπτύξει έναν αντίστοιχο θεσμό, που συγκέντρωνε όλα τα χαρακτηριστικά μιας κοινοτικής ή περιφερειακής αυτοδιοίκησης, ο οποίος εποπτευόταν από τα όργανα της κεντρικής εξουσίας και ασκείτο από μια κλειστή αριστοκρατική τάξη πλουσίων.
Αίτια ανάπτυξης του θεσμού
Το κοινοτικό αυτό σύστημα δεν επεβλήθη από τον κατακτητή, δεν ήταν δηλαδή δημιούργημα μιας νομοθετικής ρύθμισης και γι' αυτό δεν υπήρξε ούτε ενιαίο ούτε ομοιόμορφο. Προήλθε από την κοινωνία των κατακτημένων, ανέκυψε από την ανάγκη των υπόδουλων για αυτοδιοίκηση και από την ανοχή του οθωμανικού καθεστώτος, του οποίου τις διοικητικές ανάγκες εξυπηρετούσε.
Η μορφή και ο βαθμός αυτοδιοίκησης του κοινοτικού συστήματος
Το κοινοτικό αυτό σύστημα δεν επεβλήθη από τον κατακτητή, δεν ήταν δηλαδή δημιούργημα μιας νομοθετικής ρύθμισης και γι' αυτό δεν υπήρξε ούτε ενιαίο ούτε ομοιόμορφο. Προήλθε από την κοινωνία των κατακτημένων, ανέκυψε από την ανάγκη των υπόδουλων για αυτοδιοίκηση και από την ανοχή του οθωμανικού καθεστώτος, του οποίου τις διοικητικές ανάγκες εξυπηρετούσε.
Διαδικασία εκλογής κοινοτικών αρχόντων
Η διαδικασία της εκλογής των κοινοτικών αρχόντων ήταν, παρά τις τοπικές ιδιομορφίες, η ακόλουθη. Μια φορά το χρόνο, από τον Φεβρουάριο έως τον Απρίλιο, κατά κανόνα μάλιστα του Αγίου Γεωργίου ή την 1η Μαρτίου, και κατ’ εξαίρεση σε ορισμένες κοινότητες δύο φορές, τα μέλη της κοινότητας συγκεντρώνονταν για να εκλέξουν τα πρόσωπα που θα αποτελούσαν τις νέες κοινοτικές αρχές.
Θητεία – Ονομασία – Αριθμός – Αμοιβή – Έσοδα των προεστών
Η θητεία των κοινοτικών αρχόντων ήταν ετήσια, δεν έλειπαν όμως οι περιπτώσεις που παρατεινόταν σιωπηλά και καταχρηστικά, δίχως ανανέωση της θητείας της μέσω εκλογικής διαδικασίας, άλλοτε με συναίνεση του κοινού είτε με εξωτερική παρέμβαση, με επιβαλλόμενη από τις οθωμανικές αρχές επανεκλογή τους.
Σχέση με εκκλησιαστικές αρχές
Οι προεστοί ως αιρετοί άρχοντες διοικούσαν τον τόπο με αρωγό τις εκκλησιαστικές αρχές, αφού είναι εμφανής η σχέση της Εκκλησίας με την πολιτική εξουσία της τοπικής αυτοδιοίκησης, καθώς γύρω από τους ναούς και στα όρια της διοικητικής διαίρεσης των ενοριών λειτουργούσε ο θεσμός της κοινοτικής διοίκησης.
Καθήκοντα – αρμοδιότητες
Το έργο των κοινοτικών αρχών περιλάμβανε πολλαπλές αρμοδιότητες: διοικητικές, εκτελεστικές, δικαστικές και οικονομικές. Οι κοινοτικοί άρχοντες εκπροσωπούσαν την κοινότητα στις σχέσεις της με την τουρκική εξουσία. Τα καθήκοντά τους ήταν γενικά, αόριστα και ακατοχύρωτα, τα ίδια όμως περίπου σε όλες τις περιφέρειες.
Τρόπος οργάνωσης της οθωμανικής διοίκησης στον ελλαδικό χώρο
Η κατάκτηση του ελλαδικού χώρου δεν έγινε την ίδια περίοδο, αφού ακόμη και μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, το 1453, πολλές επαρχίες, κυρίως πολλά νησιά, καθώς και η Πελοπόννησος ήταν ακόμη ελεύθερες και κατακτήθηκαν σταδιακά. Ανάλογα λοιπόν με την αντίσταση που πρόβαλε κάθε τόπος, αν δηλαδή μια περιοχή ήταν “δορυάλωτη” ή “μη δορυάλωτη” (κατακτηθείσα ή όχι), επιβλήθηκαν από τον κατακτητή πιο σκληροί ή πιο επιεικείς όροι και δόθηκαν μικρότερα ή μεγαλύτερα προνόμια.
Ενδοκοινοτικές συγκρούσεις – Η δύναμη των κοινοτικών αρχόντων
Το ίδιο σύστημα που καθιστούσε την κοινότητα υπεύθυνη για την απόδοση των φόρων και της επέτρεπε να απολαμβάνει ένα ποσοστό ελευθερίας, κρατώντας μακριά από τις παρεμβάσεις τα όργανα της κρατικής εξουσίας, έκλεινε μέσα του και τις αιτίες των παραπόνων, των διενέξεων, των διαιρέσεων σε παρατάξεις και των καταχρήσεων, καθώς και των καταπιέσεων που ασκούσαν οι κοινοτικοί άρχοντες πάνω στον ραγιά.
Η Διοίκηση της Πελοποννήσου
Η ιδιαιτερότητα της κοινοτικής διοίκησης της Πελοποννήσου οφειλόταν στη γεωγραφική της θέση και το μεθοριακό χαρακτήρα της. Τα χαρακτηριστικά αυτά είχαν ως αποτέλεσμα τα εδάφη της να διεκδικούνται από τις μεγάλες ναυτικές δυνάμεις της ευρωπαϊκής Μεσογείου και το έντονο ρωσικό ενδιαφέρον.
Οι πρόκριτοι της Πελοποννήσου - Αντιμαχόμενες φατρίες
Ο Νικ. Μοσχοβάκης αναφέρει ότι η Πελοπόννησος "εμόρφωσε τελειότερον το της αυτοδιοικήσεως σύστημα[1]". Στην Πελοπόννησο, ιδιαίτερα κατά τη δεύτερη Τουρκοκρατία, οι πρόκριτοι υπήρξαν ένας από τους βασικότερους διοικητικούς και δημοσιονομικούς φορείς, με πολιτική εξουσία, οικονομική δύναμη και μεγάλη επιρροή στο λαό.
Οι οικισμοί της Βορειοδυτικής Κορινθίας
Με βάση τις απογραφές του 1920 και του 1962, που δίνουν στοιχεία και για προεγνέστερες απογραφές, οι οικισμοί διαιρούνται σε αυτούς που προϋπήρχαν από την οθωμανική περίοδο και σε αυτούς που δηδμιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα για λόγους κυρίως οικονομικούς.
Νησιά του Αιγαίου – Διοίκηση
Τα νησιά του Αιγαίου είχαν καθεστώς ειδικών προνομίων, όπως και η Μάνη. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι Τούρκοι δεν εγκαταστάθηκαν ποτέ μόνιμα, με αποτέλεσμα οι νησιώτες να απολαμβάνουν πολλές ελευθερίες, να πληρώνουν μόνο τους φόρους, χωρίς να έχουν τοπικά ουσιαστική τουρκική διοίκηση. Εξάλλου, παρά την τουρκική κατάκτηση, ουσιαστικά στις Κυκλάδες κυρίαρχοι ήταν οι Φράγκοι.
Στερεά Ελλάδα – Διοίκηση
Η διοικητική διαίρεση της Ρούμελης ήταν ανάλογη με αυτήν της Πελοποννήσου. Οι επαρχίες διανέμονταν μεταξύ του σαντζάκ Νεγρεπόντε (Εύβοια), το οποίο αρχικά ήταν υπό τη δικαιοδοσία του Καπουδάν-πασά, Λεπάντο (Ναύπακτος) και Κάρλελι (Αιτωλία και Ακαρνανία), το οποίο περιλαμβανόταν στο σαντζάκ της Ευβοίας, αλλά επειδή η είσπραξη της δεκάτης είχε δοθεί στη Βαλιντέ, διοριζόταν ο πασάς κατευθείαν από την Πύλη.
Πηγές - Βιβλιογραφία
Εδώ θα βρείτε όλες της πηγές και την βιβλιογραφία για την Αυτοδιοίκηση και το κράτος το 1821